بررسی تشکیل و تکامل خاک بر برخی نهشته های رسوبی دوران چهارم ناحیه رستم آباد استان گیلان

منطقه مورد مطالعه در استان گیلان در دو بخش، یکی در رستم آباد شمالی با فاصله 10 کیلومتری جنوب غربی رشت با بارندگی متوسط 50/1287 میلی متر با رژیم رطوبتی یودیک و دیگری در بخش توتکابن در فاصله 45 کیلومتری جنوب غربی رشت با بارندگی 352 میلی متر با رژیم رطوبتی زریک در حاشیه رودخانه سفید رود واقع شده است. هدف از این پژوهش بررسی اثر اقلیم (رژیم رطوبتی) و پوشش گیاهی بر روی رسوبات دوران چهارم و بررسی خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، مینرالوژیکی و میکرومورفولوژیکی خاک تشکیل شده روی این رسوبات در رژیم رطوبتی متفاوت یودیک و زریک بود. به عقیده برخی محققین تشکیلات زمین شناسی این دو منطقه از رسوبات باد آورده یا لس می باشد، در حالیکه محققین دیگری این تشکیلات را رسوبات آبرفتی- دلتایی دانسته اند. بدین منظور پنچ پروفیل در منطقه رستم آباد شمالی و یک پروفیل در منطقه توتکابن انتخاب گردید و نمونه های دست خورده ای برای آزمایش های فیزیکی و شمیایی و همچنین کانی شناسی و نمونه های دست نخورده ای برای آزمایش های میکرومورفولوژی انتخاب شد. آنالیزهای فیزیکی، شیمیایی، کانی شناسی و میکرومورفولوژی در خاک های دو منطقه صورت گرفت. رده بندی خاک ها نیز بر اساس سیستم آمریکایی (soil taxonomy) انجام گرفت. خاک منطقه توتکابن با داشتن رژیم رطوبتی زریک و وجود یک افق کلسیک ضخیم در زیر گروه تیپیک کلسی زرپتز (typic calcixerepts) و اکثر خاک های منطقه رستم آباد شمالی با داشتن اپی پدون مالیک و رژیم رطوبتی یودیک در زیر گروه تیپیک کلسی یودولز (typic calciuodolls) قرار گرفت. نتایج حاصله از آزمایشات فیزیکی و شیمیایی نشان داد که افزایش میزان رس، مواد آلی، آهن سیترات- بی کربنات- دی تیونیت (fed)، آهن اگسالات(feo) و (fed-feo) و کاهش واکنش خاک (ph) از منطقه توتکابن به سمت رستم آباد شمالی بیانگر تکامل بیشتر خاک در منطقه رستم آباد شمالی بود.. برای اینکه منطقه توتکابن دارای اقلیم خشک تر و پوشش گیاهی کمتری نسبت به منطقه رستم آباد شمالی است. درحالیکه این نتایج دلیل بر اختلاف مواد مادری دو منطقه نبود. همچنین مشاهده و شناسایی کانی ها و برخی پدیده پدوژنیکی دیگر با استفاده از میکرومورفولوژی نشان دهنده ارتباط مواد مادری خاک های منطقه توتکابن با منطقه رستم آباد شمالی بود. نتایج حاصله از آزمایشات مینرالوژیکی نشان داد که خاک های دو منطقه حاوی کانی های کلرایت، اسمکتیت، ایلیت و کانی های مخلوط نامنظم نظیر کلرایت- اسمکتیت و میکا- اسمکتیت می باشند که دلیل بر تشابه مواد مادری دو منطقه است. از دلایل دیگر ارتباط این خاک ها روند تغیراندازه ذرات بود. در منطقه رستم آباد شمالی اندازه ذرات درشت تر است. چرا که معمولا اندازه ذرات به طرف قسمت انتهایی دلتا یعنی ابتدای رستم آباد شمالی ریزتر می شوند. با توجه به بالا بودن آب دریای خزر در گذشته (به میزان 90 متر) و پسروی آن در سه مرحله می-توان گفت که منطقه رستم آباد شمالی و حتی توتکابن نیز تحت تاثیر رسوبات آبرفتی – دلتایی بوده اند. هر چند در بعضی پروفیل های رستم آباد شمالی، بالا بودن مقدار سیلت در سطح خاک نسبت به افق های زیرین و همچنین مقدار آهک بیشتر در افق های سطحی بیانگر افزایش مقادیری هر چند ناچیز از ذرات سیلت به همراه آهک از طریق باد به این خاک ها است که نمی توان آن را نادیده گرفت.